Uregulowanie opieki nad małoletnim dzieckiem nie nastręcza większych problemów, w przypadku śmierci jednego z rodzic, gdy drugi rodzic żyje i ma pełnię władzy rodzicielskiej, gdyż zwyczajnie on zaopiekuje się dzieckiem. Ale co w przypadkach, gdy dziecko jest zagrożone utratą obojga rodziców?
Stosownie do treści art. 149 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeśli zachodzi potrzeba ustanowienia opiekuna sąd przede wszystkim bierze pod uwagę dobro dziecka. Gdy wzgląd na pozostającego pod opieką małoletniego dziecka nie stoi na przeszkodzie, opiekunem małoletniego powinna zostać ustanowiona przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej. Zgodnie z art 149 § 2 kodeku rodzinnego i opiekuńczego w razie braku wskazania osoby przez rodziców małoletniego, sąd wybierając opiekuna, powinien starać się aby osoba ta należała do kręgu rodziny lub osób bliskich małoletniego lub jego rodziców. Ustawodawca użył ogólnych sformułowań „krewni lub inne osoby bliskie”. W orzecznictwie przyjmuje się jednak, iż sąd zawsze przy uwzględnianiu dobra dziecka powinien poszukiwać osoby, która ma z małoletnim najlepszy, najbliższy i najbardziej życzliwy kontakt, a jednocześnie posiada odpowiednie cechy, aby prawidłowo wykonywać obowiązki opiekuna i zapewni ochronę dobra małoletniego.
Należy pamiętać, iż jednak nie każda osoba może zostać opiekunem. Zgodnie z art 148 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego możliwość sprawowania funkcji opiekuna wyłączają:
-
brak zdolności do czynności prawnych (np. ktoś ubezwłasnowolniony całkowicie),
-
pozbawienie praw publicznych,
-
pozbawienie władzy rodzicielskiej,
-
skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim,
-
orzeczenie zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, albo orzeczenie obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
-
prawdopodobieństwo, że dana osoba nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.
Powyższe przypadki nie muszą wystąpić kumulatywnie czyli łącznie. Wystarczy wystąpienie jednej z wyżej wymienionych przesłanek (przyczyn) aby uniemożliwić danej osobie sprawowanie funkcji opiekuna małoletniego dziecka. Nie ma znaczenia tutaj nawet fakt wskazania tej osoby przez rodzica dziecka.
Wielu z rodziców zastanawia się w jaki sposób może wskazać opiekuna dla swojego dziecka na wypadek śmierci. Otóż oznaczenie opiekuna dla małoletniego może nastąpić w testamencie.
Należy pamiętać, iż nie daje to stuprocentowej gwarancji przyznania opieki nad dzieckiem wskazanej w testamencie osobie, gdyż zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym wskazanie rodziców nie jest dla sądu wiążące. Sąd jest zobowiązany za każdym razem badać kwalifikacje potencjalnego opiekuna. Wskazanie opiekuna ma jednak znaczenie pomocnicze. Sąd bierze je pod uwagę pod względem dobra dziecka oraz spełniania przez daną osobę przesłanek prawnych do pełnienia funkcji opiekuna. Wskazanie przez rodzica w testamencie opiekuna może okazać się również pomocne, gdy drugi rodzić co prawda żyje, ale wystąpiły przesłanki do ograniczenia lub odebrania mu władzy rodzicielskiej.
Oczywiście należy podkreślić, iż w przypadku, gdy po śmierci jednego z rodziców drugi rodzic żyje i posiada władzę rodzicielską, to zgodnie z art. 94 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza nad małoletnim dzieckiem przysługuje żyjącemu rodzicowi.
Przypominamy, iż sąd nie będzie brał pod uwagę wskazania opiekuna, jeśli drugi rodzić żyje i nie wystąpiły przesłanki uniemożliwiające objęcie opieki nad dzieckiem.