Rok 2016 obfituje w liczne zmiany w obowiązujących przepisach. Bardzo istotnej i wyczekiwanej nowelizacji doczekało się prawo bankowe. Jest to szczególnie dobra nowina dla obecnych oraz przyszłych spadkobierców mających problem z uzyskaniem środków z tzw. „kont martwych”.
„Martwe” rachunki bankowe to najprościej rzecz ujmując konta osób, które zmarły. Dotychczas „martwe rachunki” były objęte bezwzględnym obowiązkiem tajemnicy bankowej, czyli brakiem możliwości uzyskania jakichkolwiek informacji o posiadanych rachunkach danego posiadacza (spadkodawcy) oraz o ich stanie, wydanych dyspozycjach i ewentualnym zadłużeniu, przez osoby trzecie bez zgody sądu. Ostatnia informacja ma szczególne znaczenie z punktu widzenia podjęcia decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Banki nie były również zobowiązane do weryfikowania prowadzonych kont, a dokładniej faktu, czy właściciel danego rachunku żyje w przypadku, gdy nie były wykonywane żadne operacje bankowe.
Z dniem 1 lipca 2016 r. sytuacja prawna spadkobierców powinna ulec znacznej poprawie, a to za sprawą wejścia w życie nowelizacji prawa bankowego. Od 1 lipca 2016 r. banki muszą tworzyć i prowadzić Centralną Informację o Rachunkach. Jest to swego rodzaju baza zawierająca informacje o:
-
rachunkach bankowych danej osoby (w tym o rachunkach wspólnych np. z małżonkiem),
-
rachunkach bankowych wygasłych z powodu nie korzystania z nich przez posiadacza,
-
rachunkach bankowych prowadzonych w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej czyli tzw. SKOK-ach.
Prawo wglądu do gromadzonych w ten sposób przez bank danych uzyskuje posiadacz rachunku oraz jego spadkobierca. W celu uzyskania dostępu do informacji należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem do dowolnego banku działającego w Polsce. Każdy bank jest zobowiązany do niezwłocznego udzielenia żądanych informacji. Oczywiście czas oczekiwania może w rzeczywistości zostać uzależniony od wewnętrznych procedur banku. Uzyskanie informacji może się wiązać również z koniecznością poniesienia opłaty. Informacje, które możemy uzyskać w centralnej bazie zawierają:
-
określenie banku, który prowadzi lub prowadził rachunek bankowy,
-
numery rachunków (kont),
-
informacje, czy rachunki są dalej prowadzone.
Baza nie zawiera informacji o stanie rachunków tzn. nie dowiemy się jaka kwota została zdeponowana lub jaki jest stan ewentualnego zadłużenia. Tego typu dane będą dostępne dopiero w oddziale banku, w którym prowadzone jest konto.
W środowisku prawniczym zwraca się również uwagę na inny aspekt wprowadzonej zmiany przepisów prawa bankowego. Podkreśla się, iż daje ona możliwość użycia wydruku z Centralnej Informacji o Rachunkach w sprawach o alimenty oraz w przypadkach żądania wyjawienia majątku. Od 1 lipca 2016 r. strona postępowania może, na podstawie art. 187 § 3 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 208 § 1 pkt 5 złożyć wniosek do Sądu, aby zobowiązał stronę przeciwną do dostarczenia na rozprawę wydruku z Centralnej Informacji o Rachunkach, a następnie wnieść o zobowiązanie strony przeciwnej do dostarczenia wyciągu z rachunków bankowych wskazanych w tym wydruku. Wskazane wyżej uprawnienie ma szanse stać się potężną „bronią” procesową, która ułatwi uzyskiwanie informacji o rzeczywistym stanie majątkowym strony przeciwnej, a co się z tym wiąże, może skłaniać do zawarcia ugody w określonej sprawie.
Ustawodawca uregulował również kwestię wygaszania rachunków bankowych. Zgodnie z nowo wprowadzonym art. 59a. ust. 1 prawa bankowego: Umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z:
-
dniem śmierci posiadacza rachunku albo
-
upływem 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku gdy umowa przewiduje prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków, chyba że umowa rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej była zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat.
Dyspozycją, o której mowa w ust. 1 pkt 2, nie jest postanowienie umowne przewidujące, w razie braku wypowiedzenia, odnowienie umowy rachunku bankowego zawartej na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat. Jeżeli na skutek odnowienia umowa wiązałaby dłużej niż 10 lat od jej zawarcia, warunkiem odnowienia jest wydanie przez posiadacza rachunku takiej dyspozycji. Brak dyspozycji np. polecenia wypłaty pieniędzy z tego rachunku, wykonania przelewu czy skorzystania z karty płatniczej, skutkuje wygaśnięciem umowy.
Kolejnym novum wprowadzonym do prawa bankowego jest przepis, zgodnie z którym z upływem 5 lat od dnia wydania ostatniej dyspozycji dotyczącej rachunku prowadzonego na podstawie umowy rachunku bankowego, bank jest obowiązany wystąpić do ministra właściwego do spraw informatyzacji o udostępnienie danych z rejestru Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) umożliwiających ustalenie, czy posiadacz rachunku żyje. W przypadku gdy umowa przewiduje prowadzenie więcej niż jednego rachunku, termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym, liczy się od dnia wydania ostatniej dyspozycji dotyczącej tych rachunków. W przypadku ustalenia śmierci posiadacza rachunku, bank jest zobowiązany poinformować o tym fakcie osoby uprawnione do pobrania kwot, zgodnie ze złożoną dyspozycją na wypadek śmierci posiadacza rachunku.
Założenia wskazanych wyżej zmian należy ocenić pozytywnie, jednakże dopiero praktyka zweryfikuje poprawność wprowadzonych rozwiązań.